iz knjige koja se može pročitati ovdje
Sloveni nisu mogli prekriti u celini i ravnomerno veliki razuđeni prostor Balkanskog poluostrva. Njihovo razlivanje su olakšavale rimske komunikacije kojima je Poluostrvo bilo premreženo: na njihov raspored uticala je priroda tla, obrađenost i pogodnost zemljišta za način života koji su vodili. Za sobom su ostavljali manje ili više PROSTRANE ENKLAVE sa gradovima i razvalinama gradova, sa raznovrsnim ostacima rimske civilizacije, ali i sa OSTACIMA STARE BALKANSKE POPULACIJE, smanjene, proređene, zapuštene, ALI SPOSOBNE DA PREŽIVI i s njima će Sloveni imati prilike da se suoče, s nekim ranije, s nekim kasnije.
STAROSEDIOCI SU SE SLOVENIMA ukazivali u više vidova:
kao ROMEJI, građani i ratnici Rimskog Carstva, koje je već više od tri stoleća bilo hristijanizovano i u kome je baš u ovo vreme stari helenski elemenat preovladao ne samo u kulturi nego i u administraciji i vojsci;
kao ROMANI,stanovnici gradova i ostrva na Jadranu, koji su i u Vizantiji sačuvali svoj latinitet;
kao VLASI ili Morovlasi, očuvani u većim ili manjim kompaktnim grupama u UNUTRAŠNJOSTI Poluostrva bez redovnih veza sa gradovima i državnim centrom, jezički obeleženi stoletnom ROMANIZACIJOM, i najzad,
kao Arbanasi (Albanci), očuvani u planinskom zaleđu Drača, bliski Vlasima po načinu života i privređivanja, a različti ponajviše po tome što su zadržali arhaični jezik, samo delimično romanizovan.
Sa Romejima, nosiocima politike Carstva, imaće posla Sloveni u sledećim stolećima, sa Romanima samo onaj deo koji se naselio u ZALEĐU jadranske obale, sa VLASIMA i Arbanasima njihovi SUSEDI, ali o tome se ponešto saznaje tek mnogo kasnije.
O dodirima i susretima u prvom periodu svedoče jezički UTICAJI I POZAJMICE, romansko posredovanje u PRENOŠENJU antičkih imena reka, planina, gradova. I ime Helena Sloveni su primili u latinskom obliku “Grk” od Graceus.
U planinskim oblastima Huma i Zete, zatim po brdovitim rubovima kotlina u Makedoniji, Kosovu i Metohiji, u susedstvu zemljoradničkih naselja, ponegde i izmešano, u istom predelu, stanovali su katuni stočara, najčešće VLAHA, a u oblastima susednim srednjovekovnom Arbanonu i katuni Arbanasa (Albanaca). I jedni i drugi imali su svoje ustaljene planinske pašnjake na koje su u proleće izgonili stoku, a isto tako i ustaljena staništa gde bi prezimljavali. Bavili su se uzgojem ovaca i konja, a kao vlasnici konja lako su se pridruživali vojskama i prihvatali se transporta, prenosa robe na tovarnim konjima i mazgama, organizovanim u karavane.
Gde god je bilo mogućnosti, stočari su posedovali zemljište oko kleti ili kletišta i mešali se sa okolnim zemljoradničkim stanovništvom. Srpski kraljevi su ZABRANJIVALI da se Srbi ženi u “Vlasjeh”, propisivali su da se žena dovodi mužu, jer su sprečavali odliv ljudi u slobodnije i pokretnije stočare. Ni JEZIČKA barijera, ni zakonska segregacija nisu sprečavale MEŠANJE I UTAPANJE potomaka ROMANIZOVANIH STAROSEDELACA u slovensku okolinu. Najvažniji procesi su se zbili u tami ranog srednjeg veka, ali su se produžavali i kasnije u zonama dodira. Mešanje je bilo olakšano tamo gde nije bilo velikih vlastelinstava i u periodima kada se uticaj državne vlasti manje osećao. Kao ratnici, Vlasi i Arbanasi su prodirali među plemstvo, a svoju društvenu promociju su plaćali SLAVINIZACIJOM.
U izvorima kasnog srednjeg veka opažaju se oni koji POTIČU od Vlaha, a PRIMILI SU JEZIK, društvenu organizaciju i način života slovenske okoline, kao što je bio slučaj sa Paštrovićima, plemićkom opštinom blizu Budve. Uporedo sa njima žive aktuelni Vlasi u katunskoj organizaciji, JEZIČKI PRILAGOĐENI. popisi domaćina u poveljama i ranim turskim defterima pokazuju JEZIČKU NESTABILNOST, znatno PREUZIMANJE IMENA uz ona iz svog jezika.
Bosna online 